FUDBAL JE OPSTAO: I u najtežim istorijskim trenucima loptanje u Srbiji nije stalo!

Godine 1914. SK Velika Srbija je osvojila i svoj prvi trofej. Osvojen je Srpski olimpijski kup, a u finalu koje je odigrano 11. maja na igralištu Sokola u Košutnjaku savladana je ekipa Šumadije iz Kragujevca rezultatom 3:1. Ubrzo nakon toga započinje i Prvi svetski rat i fudbal u Srbiji je zamro. U periodu od 1914. do 1919. godine oba beogradska večita rivala su bila raspuštena, a stadioni na „Trkalištu“ su bili uništeni. Stadion BSK-a na lokaciji današnjeg Pravnog fakulteta i parka mali Tašmajdan, kao i stadion SK Velike Srbije na uglu Bulevara Kralja Aleksandra i Ruzvelotve ulice (tadašnje Grobljanske) bili su prvo razoreni dejstvima neprijateljske artiljerije, a zatim ih je okupaciona austrougarska vlast pretvorila u oranice i na njima zasadila kukuruz.

Pored toga, veliki broj fudbalera je otišao na ratište, ali je isto tako i dosta njih nastavilo sa igranjem fudbala u Francuskoj, Grčkoj, Italiji i Engleskoj. U Beogradu pod okupacijom, preostali, mlađi igrači iz predratnih beogradskih klubova udružuju se u SK Beograd, te igraju nekoliko prijateljskih utakmica u cilju sakupljanja sredstava za sirotinju i da bi se podigao moral ljudima u tom teškom periodu.

Nakon I svetskog rata promenjene su granice država na Balkanu, a 1. decembra 1918. godine formirana je i Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca (Kraljevina SHS). Time je i domaći fudbal dobio neke nove dimenzije pošto je država znatno promenila svoje granice. U zagrebačkoj kafani „Medulin“ 18. aprila 1919. godine održan je sastanak na kome je prvobitno bilo planirano da se obnovi rad Hrvatskog nogometnog saveza, ali je usled novonastale političke situacije preovladalo mišljenje da se organizuje osnivačka skupština Jugoslovenskog nogometnog saveza. Kompletna inicijativa oko formiranja saveza na nivou celokupne nove države potekla je od Hrvatskog športskog saveza, a istovremeno je doneta odluka da u buduće nacionalna selekcija nastupa u sportskoj opremi koja će biti plavo – belo – crvena.

Osnivačkoj skupštini u Zagrebu predsedavao je, ko drugi do Danilo Stojanović – Čika Dača, čime se Srbija izdvojila kao najsnažnija potpora državnog fudbalskog saveza. Za prvog predsednika Jugoslovenskog nogometnog saveza izabran je Hink Virt, a u upravu su ušli predstavnici glavnih fudbalskih centara. Predstavnik Beograda (Beogradskog loptačkog saveza) bio je Boško Simonović, student arhitekture na Zagrebačkom sveučilištu i kasniji selektor reprezentacije Kraljevine Jugoslavije.

Foto: Printscreen/Wikipedia

 

Takođe, doneta je i odluka o regionalnoj podeli. Srbija je okupljena u beogradski podsavez, koji je obuhvatao Vojvodinu, užu Srbiju i Kosovo i Metohiju. Tako se 18. april 1919. godine uzima i kao datum formiranja današnjeg Fudbalskog saveza Srbije.

Tokom 1919. godine lopta se ponovo zakotrljala i na beogradskim terenima. Već do kraja marta 1919. godine BSK je obnovio svoj stadion i vratio mu  prvobitnu namenu. Sa druge strane, mnogo veće promene usledile su u predratnoj SK Velikoj Srbiji. Nova uprava kluba koja je obuhvatala najveći deo predratne uprave, predvođena Čika Dačom, donela je odluku o preimenovanju kluba u SK Jugoslavija. Smatralo se da je u novim uslovima ujedinjene države staro ime postalo bespredmetno i da bi čak moglo biti i štetno. Analogno starom imenu, koje je nosilo nacionalno-političko obeležje, nastalo je novo – Jugoslavija.

Iste godine, započelo je i prvo organizovano fudbalsko takmičenje u novoj državi, prvenstvo Srpskog loptačkog savezakoje je bilo pod ingerencijom Beogradskog loptačkog podsaveza, a učestvovali su BSK, SK Jugoslavija, BUSK i Soko. Kasnije je broj klubova učesnika rastao, a tokom prvih izdanja takmičenja BSK je bio neprikosnoven čime je nastavio dominaciju nastalu u predvečerje rata.

Evidentan razvoj beogradskog fudbala doveo je i do prvih velikih uspeha u mečevima sa ekipama van teritorije Beograda i Srbije. Tako je SK Jugoslavija 1920. godine ostvarila prvi trijumf nekog beogradskog kluba u Zagrebu, savladavši HAŠK rezultatom 2:0, a sa druge strane BSK je ostvario fantastičan uspeh trijumfom nad mađarskim Ferencvarošem – 4:2, klubom koji je tada bio jedan od najboljih na Starom kontinentu.

Početak treće decenije XX veka dovodi do naglog uspona SK Jugoslavije. Već 1921. godine „crveni“ kreću u stvaranje šampionske generacije dovođenjem golmana Sretena Žujovića i mladih napadača Dragana Jovanovića i Dušana Petkovića. Već naredne godine iz podmlatka su dovedeni defanzivac Milutin Ivković Milutinac i vezista Stevan Luburić. Radi što bolje pripreme, rukovodstvo kluba je organizovalo mečeve sa ekipama iz Čehoslovačke, Rumunije i Mađarske, što je vrlo brzo dalo rezultate.

Nakon trogodišnje dominacije BSK-a, 1923. godine SK Jugoslavija osvaja prvenstvo beogradskog podsaveza, čime se kvalifikovala za završnicu prvog zvaničnog državnog prvenstva koje se igralo po kup sistemu. Na prvom državnom prvenstvu učestvovalo je šest klubova: SK Jugoslavija Beograd, Bačka Subotica, SAŠK Sarajevo, Hajduk Split, Građanski Zagreb i Ilirija LJubljana. „Crveni“ su u četvrtfinalu savladali ekipu Bačke – 2:1, a i pored poraza u narednoj rundi od sarajevskog SAŠK-a (3:4), nije bilo razočarenja, jer su svi u klubu bili svesni da je stvoren tim koji će u narednom periodu ostvariti vrhunske rezultate.

Foto: Printscreen/Wikipedia

 

Već naredne, 1924. godine SK Jugoslavija je ostvarila najveći dotadašnji uspeh jednog beogradskog i srpskog kluba. Na drugom državnom prvensvtu „crveni“ su osvojili šampionsku titulu. Šampionat je ponovo odigran po kup sistemu, a u prve dve runde savladani su Slavija iz Osijeka (5:2) i Somborski SK (5:1). Veliko finale odigrano je u Zagrebu 12. oktobra 1924. godine, a „crveni“ su rezultatom 2:1 savladali splitski Hajduk. Šampionsku generaciju SK Jugoslavije sa klupe je predvodio Čeh Karel Blaha, a ekipu su činili: Dragutin Nemeš, Milutin Ivković, Branko Petrović, Mihailo Načević, Alojz Mahek, Sveta Marković, Damjan Đurić, Dragan Jovanović, Stevan Luburić, Dušan Petković i Branislav Sekulić.

Već naredne 1925. godine SK Jugoslavija je ponovila uspeh i stigla do nove šampionske titule. Do odlučujuće borbe stigli su preko Hajduka iz Splita i osiječke Slavije. U finalnom susretu koji je 5. jula 1925. godine ponovo održan u Zagrebu „crveni“ su savladali domaćina, ekipu Građanskog iz Zagreba. Interesantno je napomenuti da su sva tri meča igrači SK Jugoslavije rešili u svoju korist rezultatom 3:2. Igrački kadar novog, starog šampiona bio je isti kao i godinu dana ranije, s`tim da je Damjana Đurića zamenio Aleksandar Đorđević.

U godini osvajanja druge nacionalne titule, ekipa SK Jugoslavije je morala da se seli. Dotadašnji stadion koji je izgrađen 1913. godine, a obnovljen i proširen 1919. godine, morao je biti srušen zbog izgradnje kompleksa zgrada tehničkih fakulteta. Poslednju utakmicu na starom stadionu SK Jugoslavija je odigrala protiv ekipe bečkog Slovana – 3:3. Klub je za izgradnju novog stadiona dobio lokaciju na Topčiderskom brdu, na mestu gde se danas nalazi stadion FK Crvena zvezda. Međutim, za potpuni završetak radova na novom stadionu klub je morao da čeka pune dve godine što je dovelo do znatno težeg rada i igrači su morali da se snalaze po različitim beogradskim terenima kako bi održavali treninge. Sve to je u značajnoj meri uticalo i na rezultate klub.

Nakon još jednog finala nacionalnog šampionata 1926. godine i poraza od zagrebačkog Građanskog, usledila je smena generacije u redovima „crvenih“, a primat u beogradskom fudbalu preuzima večiti rival, ekipa BSK-a. Nakon godina stagnacije i prilično lošeg stanja u klubu, uspon beogradskih plavih poklopio se sa dolaskom braće Marjanović. Blagoje Moša Marjanović i njegov brat Nikola obukli su plavi dres 1925. godine. Dve godine kasnije, 1927. godine BSK pobeđuje u prvenstvu beogradskog loptačkog podsaveza i od te godine postaje redovan učesnik takmičenja koje su činili najbolji klubovi iz ostalih podsaveza.

Foto: Printscreen/Wikipedia

 

U periodu od 1927. godine do prvenstvene sezone 1930/31, primat u nacionalnim šampionatima Kraljevine Jugoslavije preuzeli su klubovi iz Hrvatske. Šampionat je igran na novi način – ligaško takmičenje, a titule su osvajali splitski Hajduk (1927. i 1929.), Građanski iz Zagreba (1928.) i zagrebačka Konkordia (1930.). Taj period beogradski večiti rivali su iskoristili za izgradnju novih stadiona na Topčiderskom brdu. SK Jugoslavija je novi stadion zvanično otvorila 24. aprila 1927. godine dvodnevnim turnirom na kome su pored domaćina učestvovali SAND iz Subotice, Građanski iz Zagreba i bečki Slovan. Novi stadion „crvenih“ imao je kapacitet od 20.000 mesta, sa propisanom atletskom stazom, zatravljenim terenom za zvanične mečeve i posebnim terenom za treninge. Tribine su bile pokrivene, a izgrađene su i za taj period moderne

svlačionice. Sa druge strane, „beogradski plavi“ su usled izgradnje Univerzitetske biblioteke i Arhiva Srbije, takođe bili prinuđeni na selidbu. Nova lokacija stadiona bila je Topčiderskobrdo na poziciji današnjeg stadiona FK Partizan. Međunarodnim turnirom koji je održan 5. i 6. maja 1929. godine stadion je zvanično otvoren, a proslavu su pored beogradskih rivala BSK-a i SK Jugoslavije, uveličali i Prostejov iz Čehoslovačke i Slavija iz Sofije. Stadion je imao preko 30.000 mesta i u tom periodu je predstavljao najmoderniji stadion na Balkanu.

Nakon velikoh uspeha reprezentacije Kraljevine Jugoslavije na prvom Svetskom prvenstvu u Montevideu, na kome su usled nesuglasica u Jugoslovenskom nogometnom savezu i preseljenja kuće fudbala iz Zagreba u Beograd, učestvovali isključivo srpski fudbaleri, održano je deveto nacionalno fudbalsko prvenstvo. U sezoni 1930/31 ligaški deo takmičenja brojao je šest klubova. Uz Bsk, tu su bili zagrebački klubovi Građanski i Konkordia, Hajduk iz Splita, sarajevski SAŠK i šabačka Mačva. „Beogradski plavi“ su do titule stigli zabeleživši pobede u svih desetm mečeva, a ostvarili su i fantastičan gol koeficijent 32:6.

Da period od prve nacionalne titule, pa do izbijanja II svetskog rata pripada njima, „Bskovci“ su pokazali pobeđujući u nacionalnim šampionatima i u sezonama 1932/33, 1934/35, 1935/36 i 1938/39. Time su postali i najuspešniji klub do početka novih ratnih sukoba.

Ipak, mora se istaći da i pored slabijih rezultata SK Jugoslavija je u nečemu prednjačila tokom perioda rezultatske dominacije večitog rivala. Na novom stadionu 22. juna 1932. godine odigrana je prva fudbalska utakmica pod svetlima reflektora. Atraktivan rival, ekipa Rasinga iz Pariza je ubedljivo savladana rezultatom 3:0. Tek dve godine kasnije, 24. jula 1934. godine i „Bskovci“ su osetili čar igranja mečeva pod svetlošću reflektora, a slavlje su im uveličali fudbaleri bečkog Rapida.

Godine1938. rukovodstvo SK Jugoslavije je pristupilo ambicioznom projektu obnove i proširenja stadiona. Stadion je proširen tačno prema dimenzijama Olimpijskog stadiona u Berlinu i bio je predviđen da primi 50.000 gledalaca. Na prostoru pored stadiona započeta je izgradnja čitavog sportskog kompleksa koji je obuhvatao pomoćne terene, biciklistički velodrom, strelište, bazen, teniske terene, terene za rukomet, košarku i odbojku i dvoranu za borilačke sportove. U okviru kompleksa bila je predviđena i izgradnja restorana i klupskog doma. Celokupan projekat bio je gotovo završen, a svečano otvaranje bilo je zakazano za 20. april 1941. godine. O tome je opširno, na celoj strani, izveštavao i dnevni list „Politika“ od 5. aprila 1941. godine, međutim samo dan kasnije, 6. aprila usledio je napad Sila osovine na Kraljevinu Jugoslaviju i do otvaranja modernog sportskog kompleksa nikada nije došlo.

Mir na Balkanu po tradiciji kratko traje. Bombardovanjem Beograda 6. aprila 1941. godine zemlju je zahvatio ratni vihor i dotadašnji nacionalni fudbalski šampionat prestaje da egzistira. Ipak, i u okupiranoj zemlji fudbal nije zamro. Pošto usled ratnih zbivanja nisu bila dozvoljena putovanja van Beograda, beogradski klubovi su se organizovali i 1941. godine formirali Srpski kup, a zatim i šampionat Beogradskog loptačkog podsaveza. Novonastala vojno-politička situacija u zemlji dovela je i do neophodnosti nove promene imena SK Jugoslavije. Okupacionim vlastima ime -  Jugoslavija nije odgovaralo, pa je klub odmah po okupaciji Beograda promenio ime u „SK 1913“, u znak sećanja na godinu osnivanja.

U leto 1941. godine učešće u Srpskom kupu uzelo je šest beogradskih ekipa, a trofej je osvojila ekipa BSK-a. „Beogradski plavi“ su tokom ratnih godina u dva navrata osvajali ligu Beogradskog loptačkog podsaveza, i to 1943. i 1944. godine, dok je u 1942. godini naslov najbolje beogradske ekipe osvojila SK 1913.

Tokom „savezničkog“ bombardovanja na Vaskrs 1944. godine, stadion BSK-a na Topčiderskom brdu biva teško oštećen, a nakon tog događaja, fudbala u prestonici nije bilo sve do potpunog oslobođenja.

Po oslobađanju Beograda činilo se da će se sve vratiti u normalu i da će i fudbal krenuti putem obnove sa težnjom da se što pre vrati na one pozicije na kojima je bio proleća `41.

Međutim, Kraljevina je postala zemlja proletera, a samim tim sve ono što je imalo primese starog, beogradskog i srpskog, nije odgovaralo novom poretku. U novoj, komunističkoj Jugoslaviji i predratni fudbal postao je tabu tema. Išlo se čak dotle da je sve što je igrano pre 1945. godine potezom gumice izbrisano, a za godinu novog početka uzeta je upravo prva mirnodopska godina. Već od decembra 1944. godine nove vlasti oslobođenog Beograda ne pominju najtrofejnije beogradske predratne klubove BSK i SK 1913 po svojim imenima, već ih nazivaju „plavi“ i „crveni“. Početkom `45. i to je odbačeno, a 5. maja te godine i zvanično su zabranjeni svi predratni klubovi i to kolektivno, bez pominjanja poimence. To je učinjeno proglasom Ministarstva prosvete Demokratske Federativne Jugoslavije – DFJ i potpisom Mitre Mitrović-Đilas, čime se obznanilo javnosti ono što je bilo poznato već šest meseci ranije. Ekipe su zabranjene uz obrazloženje da su tokom okupacionih godina odigravali svoje mečeve čime su učestvovali u organizovanju zabave kako okupatoru, tako i domaćim izdajnicima. Niko nije uzimao u obzir činjenicu da su igrači koji su nastupali u beogradskim klubovima u periodu od 1941. do 1945. godine često jedino u fudbalu videli mogućnost da prehrane sebe i svoju porodicu u vihoru rata. Dobro je poznata i činjenica da su igrači večitih rivala jednom prilikom putovali i u Obrenovac kako bi odigrali utakmicu za koju im je obećano da će dobiti deset kilograma brašna. Uz sve to, vrlo brzo se uočila težnja novih vlasti da sport u novoj državi bude koncipiran prema sovjetskom modelu pri čemu bi sportski klubovi bili pod upravljačkom notom ili partije, ili vojske, ili policije.

Ipak, to je neka druga priča...

 

BONUS VIDEO: