Veliki jubilej pobede Evrope nad Orijentom: Modernizacija Beograda počela pre 126 godina!

Foto: www.profimedia.rs

Prvi tramvaj je počeo da saobraća 1892. u Beogradu

Beogradska opština organizovala je tim povodom veliku svečanost.

Ispred zgrade Opštine postavljena su dva vagona u koja su ušli predsednik beogradske opštine Milovan Marinković, članovi opštinske uprave, odbornici i činovnici.

Tramvaj je tačno u 11.00 sati krenuo prema građanima koji su čekali na Terazijama a duž trase bilo je nekoliko hiljada ljudi koji su želeli da vide "varoški voz".

Mitropolit Mihailo osveštao je na Terazijama prvi tramvaj.

Put od Slavije do Kalemegdana trajao je 18 minuta a na liniji se nalazilo osam kola u intervalima od 10-12 minuta. Tramvaj su vukla dva konja a svaka kompozicija je imala šest konja koji su se smenjivali na svala dva sata. U jednim kolima bilo 16 mesta za sedenje i isto toliko za stajanje.

 

Stanica, osim početne i završne nije bilo i putnici su sami zaustavljali tramvaj i ulazili i izlazili, po želji.

Ondašnje novine su pisale da se "saobraćaj obavljao u duhu nimalo zvaničnih, već vrlo patrijarhalnih odnosa između tramvajskog osoblja i putnika" ma šta to značilo.

Beograd je u to vreme iz orijentalne varoši postajao evropski grad. Kako je to izgledalo opisao je francuski istoričar Alber Male.

"Kuće su niske, sa isturenim baštama zagrađenim iskrivljenim tarabama, a kraj njih visoke palate. Na uglovima kafanice orijentalskog tipa, musave i dimljive; iz njih se razležu sevdalinke i širi miris rakije i roštilja, a u Pozorištu se daje evropska predstava čisto pariskog komada "Gospođa sa kamelijama" od Aleksandra Dime".

Samo godinu dana pre uvođenja tramvaja beogradska opština je donela odluku o uvođenju električnog osvetljenja. Zapisnici sa sednica Opštinskog odbora koji se čuvaju u Istorijskom arhivu Beograda pokazuju da se na sednicama vodila teška borba između zastupnika "javne rasvete na gas" i onih koji su bili napredniji pa su želeli "rasvetu na struju". Bilo je i onih koji su bili protiv uvođenja javno rasvete doduše u Narodnoj skupštini (koja se nalazila na mestu sadašnjeg Odeona na uglu Miloša Velikog i kraljice Natalije) gde je jedan poslanik na sednici rekao da "pošten svet noću spava a bagra neka lomi noge".

Ipak, Beograd je uz tešku muku doneo odluku o uvođenju električne rasvete i posao je poveren Periklosu Ciklosu iz Milana koji je u ime svog Srpsko-francuskog društva dobio koncesiju na javnu rasvetu u srpskoj prestonici.

Foto: facebook.com/Goran Vesić

"Stari" tramvaj

Odmah potom sa istom kompanijom Beogradska opština zaključuje ugovor o izgradnji "varoške železnice" u dužini od 21 kilometar. Pored već pomenute prve linije druga linija je spajala Slaviju sa Železničkom stanicom i Pristaništem a treća linija je vodila od Terazija do Novog groblja. Potom je građena pruga za Topčider na mehaničku vuču. Prvi šef tramvajskog saobraćaja u Beogradu bio je Čeh Vinčenc Blažek a blagajnik Francuz Žan Salo. Konji su bili smešteni u tramvajskom depou, izgrađenom na Carigradskom drumu (danas Bulevar kralja Aleksandra) koji se tada nazivao "tramvajske štale".

Konjski tramvaji su korišćeni u Beogradu sve do 1904. godine iako je već 5. juna 1894. godine pušten prvi električni tramvaj na topčiderskoj pruzi. Zbog velike nizbrdice u ulici Miloša Velikog tramvaji su ispadali iz šina pa su Beograđani bunili ali su ih opštinske vlasti umirivale da nema nikakve opasnosti "jer su tramvajska kola teška i odmah stanu".

Iste godine, zbog štrajka tramvajskih radnika varoška železnica je stala na par dana. Razlog pobune zaposlenih bio je taj što je uprava tramvajskog društva želela da im ukine jedina dva dana odmora koja su imali u mesec dana. Štrajk je završen povećanjem plata na 10 dinara. 

Zanimljive su primedbe Beograđana na tramvajski saobraćaj koje se mogu naći u prestavkama Opštinskom odboru o čemu je pisala Dubravka Stojanović u knjizi "Kaldrma i asfalt". Građani su se žalili da su "tramvaji kasnili u polasku i da je saobraćaj nesiguran i nepouzdan" kao i da "Društvo nije puštalo u saobraćaj ona broj tramvaja koji je ugovorom predviđen". Putnici su se žalili da su tramvaji često ispadali iz saobraćaja zbog napona struje a to je dovodilo do rasprave sa tramvajskim osobljem jer je Društvo prema Ugovoru bilo "obavezno da vrati novac za kartu ako tramvaj stoji duže od dva minuta što su odbijali da urade".

Foto: ST/Nebojša Mandić

Beograđanima i dalje na usluzi... Češki tramvaji

Posebno su bile bizarne svađe oko visine dece u prevozu jer mališani do visine od jednog metra nisu plaćali kartu. Da bi to proverili kondukteri su imali štapove dužine od jednog metra kojima su premeravali decu ali su roditelji tvrdili da su njihova deca niža iako je štap pokazivao drugačije. Bilo je problema sa "zimskim" i "letnjim" kolima ili kako bi se danas to reklo sa klimom.

Uprkos stalnim sukobima Beograda i Društva ugovor je proširen 1911. godine na još dve linije i to Slavija - Čubura kroz Makenzijevu ulicu i prugu prema Grobljanskoj ulici prema Trošarini na Smederevskom putu. Iako je bilo predviđeno da posao traje osam meseci Društvo je kasnilo pa je Opština pretila naplatom penala od 50 dinara za dan. Posao je završen tek 1913. godine bez naplate penala.

Tako je uvođenje tramvaja u naš grad predstavljalo modernizaciju Beograda i konačnu pobedu Evrope nad Orijentom. Kao kada danas pričamo o električnim autobusima.